Page 101 - Electrician - 1st Year - TT - Punjabi

ਤਾਕਤ (Power) ਅਭਿਆਸ ਲਈ ਸੰਬੰਭਿਤ ਭਸਿਾਂਤ 1.3.35&36

ਇਲੈਕਟ੍ਰੀਸ਼ੀਅਨ (Electrician) - ਬੇਭਸਕ ਇਲੈਕਟ੍ਰੀਕਲ ਪ੍ਰੈਕਭਟਸ

ਪ੍ਰਤੀ੍ੋਿ ਉੱਤੇ ਤਾਪਮਾਨ ਦੇ ਪਭ੍ਵ੍ਤਨ ਦਾ ਪ੍ਰਿਾਵ (Effect of variation of temperature on resistance)

ਉਦੇਸ਼: ਇਸ ਪਾਠ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ, ਤੁਸੀਂ ਇਸ ਦੇ ਯੋਗ ਹੋਿੋਗੇ
• ਭਵਆਭਖਆ ਕ੍ੋ ਭਕ ਕੰਡਕਟ੍ ਦਾ ਭਬਜਲੀ ਪ੍ਰਤੀ੍ੋਿ ਭਕਹੜੇ ਕਾ੍ਕਾਂ ‘ਤੇ ਭਨ੍ਿ੍ ਕ੍ਦਾ ਹੈ
• ਪ੍ਰਤੀ੍ੋਿ ਦੇ ਤਾਪਮਾਨ ਸਭਹ-ਕੁਸ਼ਲਤਾ ਨੂੰ ਦੱਸੋ।

ਸਮਗਰੀ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਵਜਆਦਾਤਰ ਤਾਪਮਾਨ ‘ਤੇ ਵਨਰਭਰ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਮੀਕਾ ਆਵਦ ਅਤੇ ਅੰਸ਼ਕ ਕੰਡਕ੍ਰਾਂ ਵਜਿੇਂ ਵਕ ਕਾਰਬਨ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ
ਸਮੱਗਰੀ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਬਦਲਦਾ ਹੈ। ਲਾਗੂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਜਦੋਂ ਪਰਿਤੀਰੋਧ r ਕੰਡਕ੍ਰ ਦੀ ਸਮੱਗਰੀ ਦੀ ਪਰਿਵਕਰਤੀ ‘ਤੇ ਵਨਰਭਰ
ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਖਾਸ ਪਰਿਤੀਰੋਧ ਜਾਂ ਪਰਿਤੀਰੋਧਕਤਾ ਿਜੋਂ ਜਾਵਣਆ
ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਇੱਕ ਸਵਿਰਤਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਤਾਪਮਾਨ ‘ਤੇ ਪਰਿਤੀਰੋਧ ਦੀ
ਵਨਰਭਰਤਾ ਨੂੰ ਹੇਠਾਂ ਵਿਸਤਾਰ ਨਾਲ ਸਮਝਾਇਆ ਵਗਆ ਹੈ:

ਪ੍ਰਤੀ੍ੋਿ ‘ਤੇ ਤਾਪਮਾਨ ਦਾ ਪ੍ਰਿਾਵ: ਿਾਸਤਿ ਵਿੱਚ, ਪਰਿਤੀਰੋਧ ਦੇ
ਸਾਪੇਵਖਕ ਮੁੱਲ ਜੋ ਪਵਹਲਾਂ ਵਦੱਤੇ ਗਏ ਸਨ ਧਾਤਾਂ ‘ਤੇ ਲਾਗੂ ਹੁੰਦੇ ਹਨ
ਜਦੋਂ ਉਹ ਕਮਰੇ ਦੇ ਤਾਪਮਾਨ ‘ਤੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਉੱਚ ਜਾਂ ਹੇਠਲੇ ਤਾਪਮਾਨਾਂ
‘ਤੇ, ਸਾਰੀਆਂ ਸਮੱਗਰੀਆਂ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਬਦਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਵਜ਼ਆਦਾਤਰ ਇੱਕ ਕੰਡਕਟ੍ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀ੍ੋਿ (α) ਦਾ a ਤਾਪਮਾਨ ਗੁਣਾਂਕ: ਇੱਕ
ਮਾਮਵਲਆਂ ਵਿੱਚ, ਜਦੋਂ ਵਕਸੇ ਸਮੱਗਰੀ ਦਾ ਤਾਪਮਾਨ ਿੱਧ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਧਾਤੂ ਕੰਡਕ੍ਰ, ਵਜਸਦਾ 0°C ‘ਤੇ R0 ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਹੈ, ਨੂੰ t°C ਤੱਕ ਗਰਮ
ਇਸਦਾ ਵਿਰੋਧ ਿੀ ਿੱਧ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਕੁਝ ਹੋਰ ਸਮੱਗਰੀਆਂ ਦੇ ਨਾਲ, ਕੀਤਾ ਜਾਿੇ ਅਤੇ ਇਸ ਤਾਪਮਾਨ ‘ਤੇ ਇਸਦਾ ਵਿਰੋਧ Rt ਹੋਣ ਵਦਓ। ਵਫਰ,
ਤਾਪਮਾਨ ਿਧਣ ਕਾਰਨ ਵਿਰੋਧ ਘੱ੍ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਤਾਪਮਾਨ ਦੀਆਂ ਆਮ ਰੇਂਜਾਂ ‘ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਇਹ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ
ਤਾਪਮਾਨ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲੀ ਦੀ ਹਰੇਕ ਵਡਗਰੀ ਦੁਆਰਾ ਪਰਿਤੀਰੋਧਕਤਾ ਹੈ ਵਕ ਪਰਿਤੀਰੋਧ ਵਿੱਚ ਿਾਧਾ ਵਨਰਭਰ ਕਰਦਾ ਹੈ:
ਪਰਿਭਾਵਿਤ ਹੋਣ ਿਾਲੀ ਮਾਤਰਾ ਨੂੰ ਤਾਪਮਾਨ ਗੁਣਾਂਕ ਵਕਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਅਤੇ • ਵਸੱਧੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਇਸਦੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਵਿਰੋਧ ‘ਤੇ
ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਅਤੇ ਨਕਾਰਾਤਮਕ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਿਰਤੋਂ ਇਹ ਦਰਸਾਉਣ ਲਈ
ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਵਕ ਤਾਪਮਾਨ ਦੇ ਨਾਲ ਪਰਿਤੀਰੋਧ ਉੱਪਰ ਜਾਂ ਹੇਠਾਂ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। • ਤਾਪਮਾਨ ਿਧਣ ‘ਤੇ ਵਸੱਧਾ
• ਕੰਡਕ੍ਰ ਦੀ ਸਮੱਗਰੀ ਦੀ ਪਰਿਵਕਰਤੀ ‘ਤੇ
ਜਦੋਂ ਤਾਪਮਾਨ ਿਧਣ ਨਾਲ ਸਮੱਗਰੀ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਿੱਧ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਇਸਦਾ
ਇੱਕ ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਤਾਪਮਾਨ ਗੁਣਾਂਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸ਼ੁੱਧ ਧਾਤਾਂ ਵਜਿੇਂ ਵਕ ਇਸ ਲਈ (R R ) = R t .... (i)
o
t
o
α
ਚਾਂਦੀ, ਤਾਂਬਾ, ਅਲਮੀਨੀਅਮ, ਵਪੱਤਲ ਆਵਦ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਉਵਚਤ ਹੈ ਵਜੱਿੇ α (ਅਲਫ਼ਾ) ਸਵਿਰ ਹੈ ਅਤੇ ਕੰਡਕ੍ਰ ਦੇ ੍ਾਕਰੇ ਦੇ ਤਾਪਮਾਨ
(ਵਚੱਤਰ 1) ਗੁਣਾਂਕ ਿਜੋਂ ਜਾਵਣਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
Eq.(i) ਨੂੰ ਮੁੜ ਵਿਿਸਵਿਤ ਕਰਨਾ, ਸਾਨੂੰ ਵਮਲਦਾ ਹੈ

ਜੇਕਰ R = 1Ω, t = 1°C, ਤਾਂ α = ΔR = R R o
o
t
ਇਸਲਈ, ਵਕਸੇ ਸਾਮੱਗਰੀ ਦੇ ਤਾਪਮਾਨ-ਗੁਣਕ ਨੂੰ ਇਸ ਤਰਹਿਾਂ ਪਵਰਭਾਵਸ਼ਤ
ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ: ਤਾਪਮਾਨ ਵਿੱਚ ਓਮ ਪਰਿਤੀ °C ਿਾਧੇ ਵਿੱਚ ਪਰਿਤੀਰੋਧ
ਕੁਝ ਵਮਸ਼ਰਤ ਵਮਸ਼ਰਣਾਂ ਵਜਿੇਂ ਵਕ ਯੂਰੇਕਾ, ਮੈਂਗਵਨਨ, ਆਵਦ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲੀ।
ਵਿੱਚ ਤਾਪਮਾਨ ਵਿੱਚ ਿਾਧੇ ਕਾਰਨ ਪਰਿਤੀਰੋਧ ਵਿੱਚ ਿਾਧਾ ਮੁਕਾਬਲਤਨ Eq.(i) ਤੋਂ, ਅਸੀਂ ਲੱਭਦੇ ਹਾਂ ਵਕ R = R (1+α t) .... (ii)
ਘੱ੍ ਅਤੇ ਅਵਨਯਵਮਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। T o
ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਤਾਪਮਾਨ ‘ਤੇ α ਦੀ ਵਨਰਭਰਤਾ ਦੇ ਮੱਦੇਨਜ਼ਰ, ਅਸੀਂ ਵਦੱਤੇ ਗਏ
ਜਦੋਂ ਤਾਪਮਾਨ ਿਧਣ ਨਾਲ ਸਮੱਗਰੀ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਘੱ੍ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਇਸਦਾ ਤਾਪਮਾਨ ‘ਤੇ ਪਰਿਤੀਰੋਧ ਦੇ ਤਾਪਮਾਨ ਗੁਣਾਂਕ ਨੂੰ ਪਵਰਭਾਵਸ਼ਤ ਕਰ ਸਕਦੇ
ਇੱਕ ਨਕਾਰਾਤਮਕ ਤਾਪਮਾਨ ਗੁਣਾਂਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। (ਵਚੱਤਰ 2)
ਹਾਂ ਵਕਉਂਵਕ ਵਦੱਤੇ ਗਏ ਤਾਪਮਾਨ ਤੋਂ ਤਾਪਮਾਨ ਵਿੱਚ ਪਰਿਤੀ ohm ਪਰਿਤੀ
ਇਹ ਇਲੈਕ੍ਰਿੋਲਾਈ੍ਸ, ਇੰਸੂਲੇ੍ਰਾਂ ਵਜਿੇਂ ਵਕ ਕਾਗਜ਼, ਰਬੜ, ਕੱਚ, ਵਡਗਰੀ ਸੈਂ੍ੀਗਰੇਡ ਵਿੱਚ ਪਰਿਤੀਰੋਧ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

81