Page 260 - Electrician - 1st year- TT - Gujarati

પાવર (Power) સંબંધિત વ્્યા્યામ માટે સસદ્ધધાંત 1.10.90 - 92
ઇલેક્ટ્રિશિ્યન (Electrician) - માપવાના સાિનો

એમસી વોલ્મીટરની શ્ેર્ીનું વવ્પતરર્ - લોકિડગ અસર - વોલ્ેજ ડરિોપ અસર (Extension of range of

mc voltmeters - loading effect - voltage drop effect)

ઉદ્ેશ્્યો: આ પાઠના અંતે તમે સમર્્થ હશો
• વોલ્મીટરમધાં વિારાની શ્ેર્ીના પ્રતતકારનું કા્ય્ણ જર્ાવો
• વોલ્ેજ અને વત્ણમાનના સંપૂર્્ણ સ્કેલ ડડફ્લેક્શનના સંદભ્ણમધાં મીટરના કુલ પ્રતતકારના મૂલ્યની ગર્તરી કરો
• ગુર્કનો પ્રતતકાર નક્રી કરો

મીટર મૂવમેન્ટ: વોલ્ેજ માપવા માટે મૂળભૂત કરન્ટ મીટરની ટહલચાલનો ગયુણક પ્મતરોધકો: કારણ કે મૂળભૂત વત્થમાન મીટરની ટહલચાલ માત્ર
ઉપયોગ કરી શકાય છે. તમે જાણો છો કે દરેક મીટર કોઇલમાં એક નનલચિત ખૂબ જ નાના વોલ્ેજને માપી શકે છે, મીટરની ટહલચાલની વોલ્ેજ શ્ેણીને
પ્મતકાર હોય છે, અને તેર્ી, જ્ારે કોઇલમાંર્ી પ્વાહ વહે છે, ત્ારે આ શ્ેણીમાં રેક્ઝસ્ર ઉમેરીને ત્વ્પતૃત કરી શકાય છે. આ રેક્ઝસ્રનયું મૂલ્ય એવયું
પ્મતકારમાં વોલ્ેજ િ્રોપ ત્વકલસત ર્શે. ઓહ્મના કાયદા અનયુસાર, વોલ્ેજ હોવયું જોઈએ કે, જ્ારે મીટર કોઇલ પ્મતકારમાં ઉમેરવામાં આવે, ત્ારે કયુલ
િ્રોપ (E) પ્મતકારક R (E = IR) ના કોઇલમાંર્ી વહેતા પ્વાહના પ્માણસર પ્મતકાર કોઈપણ લાગયુ વોલ્ેજ માટે મીટરના પૂણ્થ-સ્કેલ વત્થમાન રેટિટગ
હશે. સયુધી કરન્ટને મયશાડદત કરે.
ઉદાહરણ તરીકે, ડફગ 1 માં તમારી પાસે 1000 ઓહ્મના કોઇલ પ્મતકાર
સાર્ે 0-1 મમલલએમ્પીયર મીટરની ગમત છે. જ્ારે 1 મમલલએમ્પીયર મીટર ઉદાહરણ તરીકે, ધારો કે કોઈ 10 વોલ્ સયુધીના વોલ્ેજને માપવા માટે
કોઇલમાંર્ી વહે છે અને તેના કારણે f.s.d. કોઇલના પ્મતકારમાં ત્વકલસત 1-મમલલએમ્પીયર, 1000-ઓહ્મ મીટર મૂવમેન્ટનો ઉપયોગ કરવા માગે
વોલ્ેજ આ હશે: છે. ઓહ્મના કાયદામાંર્ી, તે જોઈ શકાય છે કે, જો ચળવળ 10-વોલ્ના
સ્તોતમાં જોિાયેલ હોય, તો 10 મમલલએમ્પીયર ચળવળમાંર્ી વહેશે અને
કદાચ મીટરને બરબાદ કરશે (I = E/R = 10/1000 = 10 મમલલઅક્મ્પયર).
પરંતયુ જો મીટર રેક્ઝસ્ન્સ (RM) સાર્ે શ્ેણીમાં ગયુણક રેક્ઝસ્ર (RMULT)
ઉમેરવામાં આવે તો મીટર કરંટ 1 મમલલએમ્પીયર સયુધી મયશાડદત હોઈ શકે
છે. મીટરમાંર્ી મહત્તમ માત્ર 1 મમલલએમ્પીયર જ વહરી શકે છે, તેર્ી ગયુણક
રેક્ઝસ્ર અને મીટરનો કયુલ પ્મતકાર (RTOT = RMULT + RM) મીટર
વત્થમાનને એક મમલલએમ્પીયર સયુધી મયશાડદત કરવયું જોઈએ. ઓહ્મના કાયદા
દ્ારા, કયુલ પ્મતકાર છે
RTOT = EMAX/IM = 10 volts/0.001 ampere

= 10,000 ohms
પરંતયુ આ જરૂરી કયુલ પ્મતકાર છે. તેર્ી, ગયુણક પ્મતકાર છે

મૂળભૂત 1 મમલલએમ્પીયર, 1000 ઓહ્મ મીટરની ટહલચાલ હવે 0-10
વોલ્ને માપી શકે છે, કારણ કે પૂણ્થ-સ્કેલ ડિફ્લેક્શન ર્વા માટે 10 વોલ્
E = IMRM = 0.001 x 1000 = 1 volt
લાગયુ કરવા આવશ્યક છે. જો કે, મીટર સ્કેલ હવે 0 10 વોલ્ર્ી ફરીર્ી
જો કોઇલમાંર્ી માત્ર અિધો જ પ્વાહ (0.5 મમલલએમ્પીયર) વહેતો હોય, તો માપાંડકત ર્વો જોઈએ અર્વા, જો અગાઉના સ્કેલનો ઉપયોગ કરવામાં
કોઇલ પરનો વોલ્ેજ આ હશે: આવે તો તમામ રીરિિગને 10 (ડફગ2) વિે ગયુણાકાર કરવા જોઈએ.
E = IMRM = 0.0005 x 1000 = 0.5 volt ગયુણાકાર પડરબળ (M.F)

તે જોઈ શકાય છે કે સમગ્ કોઇલમાં ત્વકલસત વોલ્ેજ કોઇલમાંર્ી વહેતા
પ્વાહના પ્માણસર છે. ઉપરાંત, કોઇલમાંર્ી વહેતો પ્વાહ કોઇલ પર લાગયુ
ર્તા વોલ્ેજના પ્માણસર છે. તેર્ી, કરન્ટના એકમોને બદલે વોલ્ેજના
એકમોમાં મીટર સ્કેલનયું માપાંકન કરીને, સર્કટના ત્વત્વધ ભાગોમાં વોલ્ેજ
માપી શકાય છે. જો કે વત્થમાન મીટરની ટહલચાલ ્પવાભાત્વક રીતે વોલ્ેજને
માપી શકે છે, તેની ઉપયોગગતા મયશાડદત છે કારણ કે મીટરની કોઇલ હેન્િલ
કરી શકે તેવો પ્વાહ તેમજ તેની કોઇલનો પ્મતકાર ખૂબ ઓછો છે. ઉદાહરણ
તરીકે, ઉપરના ઉદાહરણમાં તમે 1 મમલલએમ્પીયર મીટરની ટહલચાલ સાર્ે
માપી શકો તે મહત્તમ વોલ્ેજ 1 વોલ્ છે. વા્પતત્વક પ્ેક્ટ્સમાં, 1 વોલ્
કરતાં વધયુ વોલ્ેજ માપનની જરૂર પિશે.

240