Page 141 - Electrician - 1st year- TT - Gujarati
P. 141
પાવર (Power) સંબંધિત વ્્યા્યામ માટે સસદ્ધધાંત 1.6.57
ઇલેક્ટ્રિશિ્યન (Electrician) - સેલ્સ અને બેટરી
પ્ાથમમક કોષો અને ગૌણ કોષો (Primary cells and secondary cells)
ઉદ્ેશ્્યો: આ પાઠના અંતે તમે સમર્્થ હશો
• વવદ્યુત પ્વાહની રાસા્યણણક અસર જણાવો
• વવદ્યુત વવચ્ેદન-વવશ્લેષણના નન્યમો જણાવો
• ઇલેટ્રિોપ્લેટિટગના મૂળભૂત સસદ્ધધાંતો જણાવો
• પ્ાથમમક કોષોના સસદ્ધધાંત અને રચના જણાવો
• ગૌણ કોષોના સસદ્ધધાંત અને નનમમાણ (લીડ એસસડ, નનકલ આ્યન્ન અને નનકલ કેડમમ્યમ) જણાવો
• પ્ાથમમક કોષો અને ગૌણ કોષોની સરખામણી કરો.
વવદ્યુત પ્વાહની રાસા્યણણક અસરો ચાંદીનયું ECE 1.1182 મમસલગ્ામ/કયુલોમ્બ છે
‘કેટલાક પ્રવાહી એવા હોય છે જેમાં રાસાયણિક ફેરફારો સાર્ે વવદ્યુત પ્રવાહ કયુલોમ્બ: કૂલમ્બ (C) એ ઇલેક્ટ્રિક ચાજ્થ (Q) અર્વા વીજળીના જથ્ર્ાનયું
પસાર ર્ાય છે.’ આ અસરને વવદ્યુત પ્રવાહની રાસાયણિક અસર તરીકે એકમ છે.
ઓળખવામાં આવે છે.
કયુલોમ્બ એ એમ્પીયરમાં વત્થમાન અને સેકન્ડમાં સમયનયું ઉત્પાદન છે.
વવદ્યુત પ્રવાહની રાસાયણિક અસરનો ઉપયોગ રોજિજદા જીવનમાં જોવા મળી ફેરાડેનો ઇલેટ્રિોસલસસસનો કા્યદો
શકે છે; દા.ત., ધાતયુની વસ્તયુઓ પર નનકલ અર્વા કોપર પ્લેટિટગ, કોષ દ્ારા
E.M.F નયું ઉત્પાદન, વગેરે. જો બેટરીના ધન અને નકારાત્મક ટર્મનલમાંર્ી 1 પ્થમ ની્યમ: વવદ્યુત વવચ્ેદન-વવશ્લેષિ દરમમયાન કોઈપિ ઇલેટ્રિોડ
લેવામાં આવેલ બે લીડને મીઠયું ચડાવેલયું પાિીમાં બોળવામાં આવે, પર મયુક્ત અર્વા જમા ર્યેલ પદાર્્થનો સમૂહ ઇલેટ્રિોલાઇટમાંર્ી
તો પરપોટાનયું ઉત્પાદન લીડ પર જોઈ શકાય છે. અંત તે બધા ઇલેક્ટ્રિક પસાર ર્તી ઇલેટ્ટરિસસટીના જથ્ર્ાના પ્રમાિસર છે. કોઈપિ વવદ્યુતધ્યુવ
પ્રવાહની રાસાયણિક અસરને કારિે છે પર મયુક્ત ર્યેલ પદાર્્થનયું દળ વધયુ હશે, જો વધયુ પ્રવાહ પસાર કરવામાં
આવે અર્વા વધયુ સમય માટે પ્રવાહ ઈલેટ્રિોલાઈટમાંર્ી પસાર ર્ાય.
ઇલેટ્રિોસલસસસ
જો મયુક્ત ર્યેલ સમૂહ m હોય તો
પ્રવાહી અર્વા દ્ાવિ દ્ારા ઇલેક્ટ્રિક પ્રવાહ પસાર ર્વાને કારિે m µ I
રાસાયણિક ફેરફારોની પ્રક્રિયાને વવદ્યુત વવચ્ેદન-વવશ્લેષિ કહેવામાં
આવે છે. m ∝ t -----(i)
ઇલેટ્રિોલાઇટ m ∝ I . t -----(ii)
પ્રવાહી અર્વા દ્ાવિ જે વવદ્યુત પ્રવાહ પસાર ર્વાને કારિે તેમાં રાસાયણિક m = ∝ . I . t
ફેરફાર કરે છે, તેને ઇલેટ્રિોલાઇટ કહેવામાં આવે છે. દા.ત., મીઠયું ચડાવેલયું ક્યાં, I= કરંટ, એમ્પીયર
પાિી, એસસક્ડક અર્વા મૂળભૂત દ્ાવિ વગેરે
t = સમય, સેકન્ડ
ઇલેટ્રિોડ્સ (એનોડ અને કેથોડ)
m= મયુક્ત કરાયેલ પદાર્્થનો સમૂહ, ગ્ામ
બે વાહક પ્લેટો પ્રવાહીમાં ડૂબી જાય છે અને તેમાંર્ી વવદ્યુતપ્રવાહ બનાવે છે,
તે ઇલેટ્રિોડ તરીકે ઓળખાય છે. ઇલેટ્રિોડ કે જેના દ્ારા પ્રવાહ પ્રવાહીમાં Z = સતત
પ્રવેશ કરે છે, તેને હકારાત્મક ઇલેટ્રિોડ અર્વા એનોડ કહેવામાં આવે છે, અહીં, સતત Z ને ઇલેટ્રિો-કેમમકલ સમકક્ષ (ECE) તરીકે ઓળખવામાં
જ્ારે અન્ય જેના દ્ારા તે પ્રવાહી (ઇલેટ્રિોલાઇટ) છોડે છે તેને નકારાત્મક આવે છે.
ઇલેટ્રિોડ અર્વા કેર્ોડ કહેવામાં આવે છે.
2 બીજો ની્યમ -’જ્ારે વીજળીનો જ જથ્ર્ો વવવવધ ઈલેટ્રિોલાઈટ્સમાંર્ી
આ્યનો પસાર ર્ાય છે, પછી અલગ-અલગ ઈલેટ્રિોડ્સ પર મયુક્ત ર્યેલા તત્વોના
જથ્ર્ા તેમના ઇલેટ્રિો-કેમમકલ સમકક્ષ પ્રમાિસર હોય છે.’
વવદ્યુત વવચ્ેદન-વવશ્લેષિ દરમમયાન, ઇલેટ્રિોલાઇટના પરમાણયુઓ તેમના
ઘટકોમાં વવભાજીત ર્ાય છે જેને આયન કહેવામાં આવે છે. જ્ારે પી.ડી. માસ = E.C.E.
બે ઇલેટ્રિોડ પર લાગયુ કરવામાં આવે છે, હકારાત્મક રીતે ચાજ્થ આયનો M = Z
(બબલાડી આયનો) કેર્ોડ તરફ જાય છે અને નકારાત્મક ચાજ્થ આયનો (એક
આયનો) એનોડ તરફ જાય છે. કોઈપિ ઇલેટ્રિોડ પર પહોંચ્યા પછી, આયન જ્ાં Z = ઇલેટ્રિો-કેમમકલ સમકક્ષ
તેનો ચાજ્થ છોડી દે છે અને આયન બનવાનયું બંધ કરે છે. અણયુઓને આયનોમાં ફેરાડેના વવદ્યુત વવચ્ેદન-વવશ્લેષિના નનયમો અનયુસાર
રૂપાંતક્રત કરવાની પ્રક્રિયાને આયનીકરિ કહેવામાં આવે છે.
m = Z. I . t
ઇલેટ્રિોકેમમકલ સમકક્ષ : વવદ્યુત વવચ્ેદન-વવશ્લેષિ દરમમયાન એક
કૂલમ્બ વીજળી દ્ારા મયુક્ત અર્વા જમા કરાયેલ પદાર્્થના સમૂહને તે જ્ાં, m = પદાર્્થનો સમૂહગ્ામ
પદાર્્થના ઇલેટ્રિોકેમમકલ સમકક્ષ (ECE) તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. z = ઇલેટ્રિો રાસાયણિક સમકક્ષ માં મયુક્ત પદાર્્થ
121
