Page 102 - Electrician - 1st year- TT - Gujarati
P. 102
ઇલેટ્રિોમેગ્ેટિક ઇન્ડક્શનના શ્સદ્ધાંતો અને કાર્દા ફેરાડેના કાર્દા અનુસાર, એક emf કંડટ્રમાં પ્રેફરત ર્ાર્ છે. તેવરી જ
ઇલેટ્રિોમેગ્ેટિક ઇન્ડક્શનના ફેરાડેના નનર્મો વૈકસ્લ્પક પ્રવાહ વહન કરતા રીતે, જ્ારે ચુંબકટીર્ ક્ષેરિ તૂિટી જાર્ છે, ત્ારે પ્રવાહનરી રેખાઓ ફરીર્રી
વાહક માિે પણ લાગુ પડે છે. વાહકમાંર્રી કાપે છે, અને એક emf ફરી એકવાર પ્રેફરત ર્ાર્ છે. આને સ્વ-
ઇલેટ્રિોમેગ્ેટિક ઇન્ડક્શનના ફેરાડેઝના નનર્મો ઇન્ડક્શન કહેવામાં આવે છે.
ફેરાડેનરી પ્રર્મ નનર્મ જણાવે છે કે જ્ારે પણ ચુંબકટીર્ પ્રવાહને સર્કિમાં મ્્યુચ્્યુઅલ ઇન્ડટ્ન્સ : જ્ારે બે અર્વા વધુ કોઇલ એક સામાન્ય ચુંબકટીર્
ફેરફાર સાર્ે જોડવામાં આવે છે, ત્ારે એક emf હંમેશા તેમાં પ્રેફરત ર્ાર્ છે. પ્રવાહ દ્ારા ચુંબકટીર્ રીતે એક સાર્ે જોડાર્ેલા હોર્, ત્ારે તેમનરી પાસે
ફેરાડેનરી બરીજો નનર્મ જણાવે છે કે પ્રેફરત ઇએમએફનરી તરીવ્રતા ફ્લક્સ પરસ્પર ઇન્ડટ્ન્સનરી તમલકત હોવાનું કહેવાર્ છે. તે િરિાન્સફોમ્થર, મોિર
શ્લન્ેજના ફેરફારના દર જેિલરી છ જનરેિસ્થ અને અન્ય ચુંબકટીર્ ક્ષેરિ સાર્ે ફરિર્ાપ્રતતફરિર્ા કરતા અન્ય
કોઈપણ ત્વદ્ુત ઘિકનું મૂળભૂત ઓપરેટિિગ ત્પ્રન્ન્સપલ છે. તે એક કોઇલમાં
ગતતશરીલ રીતે પ્રેફરત EMF
વહેતા પ્રવાહ પર મ્્યુચ્્યુઅલ ઇન્ડક્શનને વ્ર્ાખ્ાયર્ત કરી શકે છે જે સંલગ્
તદનુસાર પ્રેફરત ઇએમએફ ક્ાં તો સ્ેશનરી ચુંબકટીર્ ક્ષેરિમાં કંડટ્રને કોઇલમાં વોલ્ટેજને પ્રેફરત કરે છે.
ખસેડટીને અર્વા તેના દ્ારા ઉત્પન્ન કરી શકાર્ છે.સ્ેશનરી કંડટ્ર પર
ચુંબકટીર્ પ્રવાહ બદલવો. જ્ારે કંડટ્ર ખસેડે છે અને emf ઉત્પન્ન કરે છે, ઇન્ડટ્ન્સ : ઇન્ડટ્ન્સ (L) છેસર્કિમાં કરંિ પ્રવાહનરી તરીવ્રતામાં કોઈપણ
ત્ારે emf ને ગતતશરીલ રીતે પ્રેફરત emf Ex તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. ફેરફારનો ત્વરોધ કરવા માિે ત્વદ્ુત સર્કિ અર્વા ઉપકરણનરી ત્વદ્ુત
જનરેિર તમલકત. ઉપકરણો કે જે ઇન્ડટ્ન્સ પ્રદાન કરવા માિે વપરાર્ છે સર્કિમાં
ઇન્ડટ્ર કહેવાર્ છે. ઇન્ડટ્સ્થને ચોક, કોઇલ અને ફરએટ્ર તરીકે પણ
સ્ેટિકલરી પ્રેફરત EMF
ઓળખવામાં આવે છે. ઇન્ડટ્ર સામાન્ય રીતે વાર્રના કોઇલ હોર્ છે.
જ્ારે પ્રવાહ બદલવાર્રી emf ઉત્પન્ન ર્ાર્ છે ત્ારે નરીચે સમજાવ્ર્ા મુજબ
emf ને સ્ેટિકલરી પ્રેફરત emf કહેવામાં આવે છે. ઉદા: િરિાન્સફોમ્થર. નનધષાફરત ઇન્ડટ્ન્સના પફરબળો : ઇન્ડટ્રનું ઇન્ડટ્ન્સ મુખ્ત્વે ચાર
પફરબળો દ્ારા નક્ટી કરવામાં આવે છે.
સ્સ્ર રીતે પ્રેફરત emf : જ્ારે પ્રેફરત ઇએમએફ બદલવાને કારણે સ્ેશનરી
કંડટ્રમાં ચુંબકટીર્ ક્ષેરિ ઉત્પન્ન ર્ાર્ છે, ઇલેટ્રિોમેગ્ેટિઝમના ફેરાડેના • કોરનરી પરમરીર્તાનો પ્રકાર એમઆર.
નનર્મોનું પાલન કરીને, પ્રેફરત ઇએમએફને સ્ેટિકલરી પ્રેફરત ઇએમએફ • કોઇલ ‘N’ માં વાર્રના વળાંકોનરી સંખ્ા.
કહેવામાં આવે છે.
• વચ્ચેનું અંતરવાર્રના વળાંક (અંતર પફરબળ).
નરીચે જણાવ્ર્ા મુજબ બે પ્રકારના સ્ેટિકલરી પ્રેફરત emf છે:-
1 સ્વર્ં પ્રેફરત ઇએમએફ સમાન કોઇલમાં સાર્ે ઉત્પન્ન ર્ાર્ છે • રિોસ-ત્વભાગરીર્ ત્વસ્તાર (કોઇલ કોરનો વ્ર્ાસ) ‘a’ અર્વા ‘d’.
2 પરસ્પર પ્રેફરત emf માં ઉત્પાફદતપડોશરી કોઇલ હેન્રી : કંડટ્ર અર્વા કોઇલમાં ઇન્ડટ્ન્સ એક હેન્રી હોર્ છે જો એક
સ્વ-ઇન્ડક્શન : સર્કિમાં ઇલેટ્રિોમોટિવ બળનું ઉત્પાદન, જ્ારે સર્કિ એમ્પરીર્ર પ્રતત સેકન્ડના દરે બદલાતો પ્રવાહ 1 વોલ્ટનું પ્રેફરત વોલ્ટેજ
સાર્ે જોડાર્ેલ ચુંબકટીર્ પ્રવાહ સમાન સર્કિમાં પ્રેફરત વત્થમાનમાં ફેરફારને (cemf) ઉત્પન્ન કરે છે.
પફરણામે બદલાર્ છે
કાઉન્ટર ઇએમએિ - પ્રેરક પ્રમતડરિ્યા (Counter emf - inductive reactance)
ઉદ્ેશ્્યો:આ પાઠના અંતે તમે સમર્્થ હશો
• કાઉન્ટર ઇએમએિ (સરીઇએમએિ) િબ્ સમજાવો
• પ્રેરક પ્રમતડરિ્યા વવિે સમજાવો
• કોઇલના ઓહ્મિક પ્રમતકાર અને અવરોિ વચ્ેના તિાવતના કારણો જણાવો.`
કાઉન્ટર EMF અને LENZ નો કાર્દો : વાહક અર્વા કોઇલમાં તેના પ્રેરક પ્રતતફરિર્ા : ઇન્ડક્ટ્વ ઇફેટ્ દ્ારા AC કરંિ ફ્લો માિે આપવામાં
પોતાના ચુંબકટીર્ ક્ષેરિ દ્ારા પ્રેફરત વોલ્ટેજને કાઉન્ટર ઇલેટ્રિોમોટિવ ફોસ્થ આવતા ત્વરોધને ઇન્ડક્ટ્વ ફરએટ્ન્સ કહેવામાં આવે છે. પ્રેરક પ્રતતફરિર્ા
(cemf) કહેવામાં આવે છે. કારણ કે પ્રેફરત ઇએમએફ (વોલ્ટેજ) સ્તોત એ ઇન્ડટ્રના સરીએમએફનું પફરણામ છે.
વોલ્ટેજનરી ફરિર્ાનો હંમેશા ત્વરોધ કરે છે, અર્વા કાઉન્ટર કરે છે, તેને cemf એડટી કરંિ વાહક અને અન્ય આસપાસના મેિલ ભાગોમાં પ્રેફરત વોલ્ટેજને
તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. કાઉન્ટર ઇલેટ્રિોમોટિવ ફોસ્થને ક્ારેક બેક કારણે ર્ાર્ છે. તેઓ પુરવઠાનરી આવત્થન માિે સરીધા પ્રમાણસર છે. આ
ઇલેટ્રિોમોટિવ ફોસ્થ (bemf) તરીકે ઓળખવામાં આવે છે.
પ્રવાહો દ્ારા ઉત્પન્ન ર્તરી ગરમરી સર્કિના અસરકારક પ્રતતકારમાં વધારો
કોઈપણ પ્રકારના પ્રેરક સર્કિમાં કરંિ પફરવત્થનનરી ફદશા અને પ્રેફરત વોલ્ટેજ કરે છે.
વચ્ચે મહત્વપૂણ્થ સંબંધ હોર્ છે. લેન્ઝનો કાર્દો જણાવે છે કે cemf હંમેશા એસરી સર્કિમાં હાજર ઇન્ડટ્ન્સનરી અસર : ઇલેક્ટ્રિકલ એસ્ન્જનનર્ડિરગમાં
ધ્ુવરીર્તા ધરાવે છે જે તેને બનાવનાર બળનો ત્વરોધ કરે છે.
કોઇલના ત્વત્વધ ઉપર્ોગો છે જેમ કે
ઇન્ડટ્રનું ઇન્ડટ્ન્સ રેટિિગકરંિ પ્રવાહમાં ફેરફાર માિે કાઉન્ટર વોલ્ટેજ • ઇલેક્ટ્રિક મશરીનો અર્વા ચુંબકમાં ઉત્તેજના કોઇલ
જનરેિ કરવાનરી તેનરી ક્ષમતાનો સંદભ્થ આપે છે. એક હેનરી (1H - SI એકમ)
કોઇલના ઇન્ડટ્ન્સનું પ્રતતનનધધત્વ કરે છે • ફરલે કોઇલસ્સ્વચિચગ ઉપકરણોમાં
જેમાં કરંિ ફેરફારએક એમ્પરીર્ર પ્રતત સેકન્ડ (1 A/s) એક વોલ્ટ (1V) નો • કરંિ વગેરેને મર્ષાફદત કરવા માિે કોઇલ ચોક કરો.
cemf ઉત્પન્ન કરશે.
82 પાવર : ઇલેક્ટ્રિશિ્યન (NSQF - સુિારેલ 2022) - સંબંધિત વ્્યા્યામ માટે સસદ્ધધાંત 1.4.41 & 42
